TIROID

TIROID

PROF DR METİN ÖZATA

TIROID ENDOKRIN UZMANI

TİROİD NEDİR
Tiroid boynumuzun ön tarafında bulunan  bir  bezimizdir.   Tiroid bezinin görevi tiroid hormonlarını yani T3 ve T4 üretmek, depolamak ve gerektiğinde kana vermek ve metabolizmamızı ayarlamaktır.
   Tiroid bezi  15-20 gram kadar  ve  ceviz büyüklüğündedir.  Boynun ön tarafında cildin altında bulunur ve kelebek şeklindedir. Kelebeğin kanatları sağ ve sol lob olarak adlandırılırken, bu iki lobu birleştiren ortadaki  kısma   istmus adı verilir. Her lobun uzunluğu  4 cm  ve 1-2 cm enindedir.
   Tiroid bezi adem elması denen nefes borusu çıkıntısının (gırtlak) tam arkasındadır ve yutkunmakla aşağı yukarı hareket eder

TIROID HORMONLARI
Tiroid bezi gıda ve suyla aldığımız  iyod minerali ile tiroid hormonları yapar.  Su ve gıdalarla alınan iyod bağırsaklardan kana geçtikten  tiroid bezine gelir ve tiroid hormonlarının üretilmesinde kullanılır. Tiroid bezine giren iyod burada tirozin isimli aminoasitle birleşerek T3 ve T4 adı verilen tiroid hormonlarının yapılmasını  sağlar. T4 (tiroksin)  hormonun yapısında dört tane iyod molekülü olduğu için T4, T3 (tiriiyodotironin)  hormonun yapısında ise 3 tane iyod molekülü  olduğu için T3 adı verilmektedir. Tirozin aminoasiti yediğimiz proteinli gıdalarla sağlanır.   Tiroid hormonlarının yeteri kadar yapımı için protein ve iyodun gıda ve suyla  vücuda yetecek kadar alınması gerekmektedir. Tiroid Bezinde oluşan T3 ve T4 hormonları  daha sonra kan dolaşıma salınarak vücudun bütün organlarına ve hücrelerine  girer ve etkilerini gösterir.

Vücudumuzdaki tüm hücreler tiroid hormonlarından etkilenmektedir.
Bebeğin  gelişimi,  büyümesi ve tüm metabolizmaolaylarıi tiroid hormonları tarafından kontrol edilir.  Tiroid hormonlarının vücudumuzdaki bütün  organ veya hücreleri etkiler.  Kalp hızı, kan kolesterol düzeyi, vücut ağırlığı, kasların güçlü olması, adet düzeni, cilt ve tırnaklar, kemikler, seks organları, beyin ve psikolojik durum tiroid hormonlarından etkilenir.
   Tiroid bezinden  iki türlü tiroid hormonu salgılanırı: T4 (%80 oranında ),  (%20’si) ise  T3 hormonudur.  Hücrelere giren  hormon T3 hormonudur; T4 hormonu hücreye giremez. Bu nedenle T4 hormonu vücudumuzda  özellikle karaciğerde  ve diğer organlarımızda  deiyodinaz enzimler (D)  ile T3 hormonuna dönüşmektedir.  Bu dönüşümün bozulması durumunda T3 yeterince oluşamaz ve tiroid hormonları etkisini gösteremez.  
 T4 ve T3 hormonları kanda  bazı proteinlere bağlanarak dolaşırlar. Bu proteinlere bağlanan tiroid hormonlarına total T4 ve total T3 adı verilir. Kanda bulunan tiroid hormonlarının çok azı  ise  hiçbir proteine bağlanmadan  kanımızda  serbest olarak bulunur ki, bunlara serbest T3 ve serbest T4 hormonları denir. Serbest T3 ve serbest T4 hormonları total T3 ve total T4 hormonlarıyla  bir denge halinde bulunur ve tiroid bezinin  çalışma durumunu (az, çok veya normal çalışmasını) en iyi yansıtan  testler serbest tiroid hormonlarıdır.   Bu nedenle total T4 ve T3  tetkikleri yerine serbest T4 ve serbest T3  hormonlarını ölçtürmek  gerekir.

TSH HORMONU
   Tiroid bezinin çalışması beynimizde   bulunan hipofiz bezi tarafından kontrol edilir. Hipofiz bezi, TSH adı verilen bir hormon salgılar ve bu hormon kan yoluyla tiroid bezine gelerek   tiroid hormonu yapılmasını sağlar.   TSH hormonu tiroid bezinin iyod tutmasını sağladığı gibi tiroid hormonlarının yapılmasını da sağlar.
   Tiroid bezi az hormon salgıladığında hipofiz bezi TSH salgısını artırarak  tiroid bezinin daha çok hormon üretmesini sağlar. Bu nedenle tiroid bezinin az hormon salgıladığı tiroid yetmezliğinde (hipotiroidi) kanımızda TSH  hormonu  yüksek,  fakat T3 ve T4 hormonları düşük olarak bulunur.
   Tiroid bezi  çok hormon salgılarsa, yani kanımızda T3 ve T4  hormonları çok artarsa bu defa hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonu azalır. Kanımızda T3 ve T4 hormonları  ne kadar yükselirse TSH  hormonu da o  kadar azalır. Hipertiroidi denilen tiroid bezinin aşırı çalışması durumunda kanımızda T3 ve T4 hormonları yüksek iken TSH hormonu normalin altına iner ve düşüktür.
   Görüldüğü  gibi hipofiz bezi kandaki T3 ve T4 hormon düzeyine göre TSH  hormon salgısını azaltıp artırmaktadır.
    Hipofiz bezi ise,  beynimizde, hipofiz bezinin üzerinde bulunan hipotalamus organı tarafından kontrol edilir.  Hipotalamus organı  salgıladığı TRH isimli hormon ile hipofiz bezinden TSH salınışını sağlar.
   Bu nedenle  hipotalamus, hipofiz ve tiroid bezi birbirine bağımlı olarak çalışan ve  birbirlerini kontrol eden 3 bezdir. Tiroid bezini hipofiz bezi kontrol ederken, hipofiz bezini de hipotalamus  kontrol etmektedir. Hipotalamusdan salgılanan TRH hormonu hipofiz bezini etkileyerek buradan TSH hormonu salgılatır. Hipofizden salgılanan  TSH hormonu ise tiroid bezinden tiroid hormonlarının  yapılmasını ve kana salgılanmasını sağlar.

 
Aç kalmak veya diyet yapmak   tiroid hormonlarını azaltır:
 
Toplam kalorideki azalma  T3 hormonunda düşme yapmaktadır. Açlıkta ise kortizol hormonunda artma, T3 hormonunda ise azalma olmaktadır.
 Uykusuzluk durumunda da T4 hormonu artarken T3 azalır. Depresyondaki kişilerde de aynı değişiklik gözlenir.
 Alkoliklerde ve karaciğer hastalarında ise T3 ve T4 düşerken TSH hormonu normaldir.

Tiroid hormonları  ve metabolizma
Tiroid hormonlarının en önemli görevlerinden birisi bazal metabolizma denilen istirahat halindeyken harcanan kalorileri ayarlaması ve enerji üretimini sağlamasıdır.  Böylece vücudumuzun  ısısı ayarlanır.   ısı oluşması  aldığımız oksijenin yakılması sırasında oluşur. tiroid bezi vücudumuzu bir soba gibi ısıtır. Tiroid bezi az çalışırsa vücut ısısı düşer ve üşürüz. Bunun tersine çok çalışırsa metabolizma hızlanarak kendimizi sıcak hissederiz ve sıcak yerlerden kaçarız.
 Tiroid hormonlarının kan yağları üzerine etkisi :
 Tiroid hormonlarının fazla  salgılanması kan yağlarının yani kolesterol ve trigliserit dediğimiz yağların yakılmasını artırarak bunların kan düzeylerinde azalma yapar. Tiroid hormonlarının az salgılandığı durumda (hipotiroidi) metabolizma yavaşladığından kan yağları fazla yakılamaz ve kanda birikir,  kolesterol ve trigliserit yükselir. Bu nedenle kan yağları yüksek kişilerde mutlaka tiroid hormon tetkikleri yapılmalıdır. Kan yağlarını yükselten diğer bir hastalık ise şeker hastalığıdır.
 
Tiroid hormonlarının büyüme ve boy üzerine etkisi:
Çocukların büyümesi için tiroid hormonlarının yeteri kadar kanda olması gerekir. Tiroid hormonu az salgılanan çocuklarda büyümede gerilik, boy kısalığı veya cücelik oluşur.
Tiroid hormonları iştah ve vücut ağırlığını kontrol eder:

Tiroid hormonlarının az olması gıda alma olayını azaltırken fazla olması iştahı artırarak aşırı yemek yenmesine neden olur. Hipotiroidi denilen tiroid bezinin az çalışması durumunda önceki kiloya göre %15-30 oranında  kiloda artma, hipertiroidi denilen tiroid hormonlarının fazla salgılanması durumunda ise  önceki kiloya göre % 15 oranında  kilo  kaybı söz konusudur

Tiroid hastaliklari farkli olup her birinin tedavisi farklidir.


1. ZEHIRLI GUATR-GRAVES-HIPERTIROIDI TEDAVISI




Ilaç tedavisinde içinde propiltiourasil (propisil) yada metimazol (thyromazol) bulunan ilaçkullanilir. Bu ilaçlar tiroid hormon yapimini engelleyerek kandaki yüksek hormon düzeylerini normale getirirler. Gebelikte ve çocuklardaki hipertiroidi tedavisinde de bu ilaçlarin kullanilmasi gerekir. Bununla beraber gebelikte ve emzirme döneminde propiltiourasil kullanilmasi daha uygundur.
Propiltiourasil’in yari ömrü kisa oldugu için 8 saatte bir tok karna alinir. Metimazol ise günde tek doz halinde veya ögünlere bölünmüs halinde tok karna alinir. Bazen 12 saatte bir verilerek tedaviye baslanabilir. Metimazol’un etki süresi 24 saatten fazla iken propiltiourasil’in 12-24 saattir.
Bu ilaçlar ile tedavi sirasinda kanda anti-TPO, anti-TG ve anti-TSH-R antikor düzeyleri azalir. Iki ilaç arasinda seçim yapmak doktorunuzun tercihine kalir. Metimazol ilacinin yan etkisinin bazi çalismalarda daha az oldugu saptanmissa da bu ilaçla da yan etkiler görülebilir. Ilaçlar tiroid bezinde önceden yapilmis hormonlarin dolasima geçmesini önleyemediklerinden tiroid hormonlarinin normallesmesi için 3-6 hafta geçmesi gerekir.
Graves hastaliginin tedavisinde ilaçlarla % 16-40 oraninda hastalik kontrol altina alinir ve tedavi bittikten sonra ilaçlar kesilebilir. Ancak hastalik bir süre sonra nüks edebilir. Küçük guatri olan ve hafif siddette hormon yüksekligi olanlarda ilaçlarla hastaligin kontrol altina alinmasi daha kolaydir.
Büyük guatr ve bezde asiri iyot depolanmasi varsa veya hasta iyotlu tuz kullaniyorsa bu ilaçlara cevap gecikebilir. Bu nedenle hastalarin iyotsuz tuz yemeleri gerekir.
Tedavi edilmis ve hormonlari normal seviyelere gelmis hastalarda Graves hastaligi ilaç kesilmesinden sonraki 1 yil içinde % 50-60 gibi yüksek oranlarda nüks etmekte, yani hastalik tekrar alevlenmekte ve eski sikayetler tekrar baslayabilmektedir. Iyot alimi artarsa ve sigara içilirse nüks daha hizli olmaktadir. Bu nedenle hastalar iyotsuz tuz yemelidir. Ülkemizde tuzlarin hepsi iyotlandigindan bazi tuz firmalarinin ürettikleri kendiliginden tuzluklu sekilde satilan iyotsuz tuz satin alip bunlari kullanmalari özellikle çok önemlidir. Ailede diger kisilerin ve özellikle çocuklarin iyotlu tuz almalari gerektigi için yemeklerin tuzsuz yapilip bu tür hastalarin iyotsuz tuz, çocuklarin iyotlu tuz kullanmalari gerekir. Sigara içmek nüksü artirdigindan ve göz hastaligi yaptigindan sigara kesilmelidir.
Graves’li hastalarda çarpintiyi azaltmak için yukarida sözedilen propiltiourasil veya metimazol ilaçlariyla birlikte beta bloker (dideral gibi) denen ilaçlar da verilir. Bu ilaçlar hem hormonlarin azalmasina hem de çarpintinin düzelmesine katkida bulunur. Astim veya damar hastaligi varsa bu ilaçlar verilemediginden yerine baska ilaçlar verilebilir. Bu nedenle astim veya damar hastaliginiz varsa doktorunuza mutlaka bildiriniz. Bu ilaçlar tansiyonda hafif düsme yaptigindan tansiyonu düsük kisiler alamazlar.
Uykusuzluk, sinirlilik ve huzursuzluk çok fazlaysa bu durumu doktorunuza bildiriniz. Doktorunuz size sakinlestirici ilaçlar önerebilir.

2. TIROIDIT-TIROID BEZI ILTIHABI

Agrili dönemde Aspirin veya diger agri kesici ilaçlar (Apranax, Parol, Naprosyn ve Endol gibi) agriyi düzeltir. Bazi kisilerde agri gece daha fazla olur. Bu nedenle yatmadan önce agri kesici alinabilir. Kalsiyum, magnesium ilave verilebilir. Agrisi, agri kesici ilaçlarla geçmeyen hastalarda kortizon ilaci verilir. Kortizon ile agri bazen ilaç alindiktan bir kaç saat sonra veya 24 saat içinde hizla geçer ve hasta rahatlar. Eger agri kortizon tedavisiyle geçmiyorsa baska hastalik düsünmek gerekir. Kortizon tedavisiyle düzelen hastalarin bazilarinda kortizon ilaci azaltilirken agri tekrar baslayabilir. Bu tür hastalarda kortizon tedavisine bir süre daha devam edilir. Bunlarda siddetli iltihap var demektir. Tiroid bezi iltihabi geçiren hastalarda boyunda rahatsizlik hissi bazi kisilerde aylarca devam edebilir. Bazen kortizon ilaci verecegiz denilince bazi hastalar nedensiz yere korkmaktadir. Kortizon ilacinin midenizde ülser veya gastrit yoksa hiçbir zarari olmaz ve bosu bosuna agri çekmemis olursunuz.
Hastalarin çogunda tiroid bezindeki iltihap kendiliginden düzelir ve hormonlar normal seviyeye gelir. Ancak hastalarin % 10’nunda devamli olan yani kalici tiroid bezi yetmezligi (hipotiroidi) gelisir. Özellikle iyotlu tuz kullanan veya iyot alan hastalarda hipotiroidi daha sik görülür. Tiroid bezi iltihabi geçiren bu hastalarin % 2’sinde ileride tekrar iltihap olabilir.

3. HIPOTIROIDI-TIROID YETMEZLIGI


Hipotiroidide vücudumuzda tiroid hormonu az oldugundan disardan verilecek sentetik T4 hormonu ilaçlari ile eksiklik giderilmeye çalisilir. Kullandiginiz bu ilaçlarin içinde levotiroksin vardir ve vücudunuzda yapilan T4 hormonunun aynisidir. Vücutta T4 hormonu eksik oldugundan bu ilaçlarla eksiklik giderilir. Tiroid yetmezliginin tedavisinde ilaç tedavisinden baska bir tedavi sekli yoktur. Bazi hastalarin sordugu gibi ameliyat yapilmaz. Levotiroksin ilaci günde bir defa aç karna alinmalidir. Aç iken alinirsa emilimi daha iyidir ve yaklasik % 70’i emilir. Ilaçlari hep ayni zamanda almali ve unutmamalidir. Eger aç karna alinca midede yanma veya agri oluyorsa ilaci tok karna alabilirsiniz. Tok karna alininca ilaç emilimi azalacagindan daha fazla ilaç almak gerekebilir. Bu durumu doktorunuza bildiriniz. Demir ilaçlari, kalsiyum ilaçlari, sukralfat isimli mide ilaci, lifli-posali gidalar, lif veya posa kapsülleri, antiasitler ve soya yagi ayni ögünde alinirsa tiroid ilacinin emilimini bozar. Bu nedenle mümkün oldugu kadar tiroid ilacinin alindigi ögünde baska ilaç alinmamalidir.
Ilaç kullanan hastalar hormon ölçümü için kan verecekleri zaman ilaci yutmadan kan vermelidir. Kan verdikten sonra ilaçlarini alabilirler. Ilaç alindiktan 9 saat sonra da kan verebilirler.
Hipotiroidi ömür boyu tedavi edilmesi gereken bir hastaliktir. Geçici bir hastalik degildir. Herhangi bir antibiyotik gibi ilaç kutusundaki ilaç bitince tedavinin kesildigi bir hastalik degildir. Ilaci keserseniz sikayetleriniz tekrar baslar. Bu nedenle ilaçlarinizi kesmeyiniz.
Bazen Levotiron ilacini eczanede bulamadiginizda onun yerine Tefor ilacini kullanabilirsiniz. Bu durumu doktorunuza bildiriniz. Ilaçlarin etkinligi bazen farkli olabildiginden TSH hormonu ölçülerek ilaç degisiminin etkisini tekrar kontrol etmek gerekebilir.
Iyilesme Ne Zaman Baslar?
Ilaç tedavisine basladiktan 2 hafta sonra sikayetlerde düzelme baslar. Bununla birlikte siddetli sikayetleri olanlarda tam düzelme birkaç ayi bulur. Bunun nedeni dokularin tiroid hormonu ile doymasinin zaman almasidir.
Ilaç Ne kadar Süre Kullanilir?
Tiroid bezi yetmezligi (hipotiroidizm) ömür boyu tedavi gerektiren bir hastaliktir. Bu nedenle ilaç tedavisi ömür boyu sürer.

4. NODÜL

Önce biyopsi yapilr. Biyopsi sonucu iyi çikarsa ilaç tedavisi yapilir.


5. TIROID KANSERI

Her türlü tiroid kanserinde ameliyat ve radyoaktif iyod tedavisi yapilir.