ZEHİRLİ GUATR

ZEHİRLİ GUATR

Tiroid bezinin aşırı çalışmasına yani aşırı tiroid hormonu üretmesine tıp dilinde  hipertiroidi adı verilir. ‘’Hiper’’ Latince ‘’fazla’’ veya ‘’yüksek’’ manasına gelir. Hipertiroidi hastalığına tıp dilinde  ‘’tirotoksikoz ‘’ adı da verilir.  Tiroid bezinin aşırı çalışmasına halk arasında ‘’zehirli guatr’’ veya ‘’iç guatr’’ isimleri de verilmektedir. Bu isimlendirmeler maalesef yanlıştır; ne zehirlenme söz konusudur ne de bir iç guatr vardır. Elleriniz titriyor, ağzınız kuruyor ve çok yemek yemenize rağmen kilo veriyorsanız yada çabuk sinirleniyor ve çevrenize bağırıp çağırıyorsanız sizde tiroid bezi fazla çalışıyor olabilir. Şekil 4’de tiroid bezinin fazla çalışması sembolize edilmiştir.

Şekil 3 Tiroid bezinden fazla miktarda tiroid hormonlarının salgılanması (hipertiroidi)

Tiroid bezinde aşırı çalışmaya neden olan hastalıklar şunlardır:

1- Graves hastalığı : TSH reseptör antikorlarının kanda artması nedeniyle oluşan tiroid bezi aşırı çalışmasıdır.  Bazı hastalarda gözde büyüme olur. Hipertiroidinin en sık  nedenidir. Hipertiroidisi olan hastaların % 60-90’nını Graves hastalığı oluşturur. Bağışıklık sistemindeki bir bozukluktan kaynaklanır.

2- Sıcak nodüllerin fazla hormon salgılaması: Sıcak nodüllerin  aşırı tiroid hormon yapıp salgılaması durumunda tiroid hormonları kanda artar ve hipertiroidi hastalığı oluşturur.

3- Tiroid bezinin iltihabi hastalıkları: Tiroid bezinde itihabi hastalıklar olduğunda bezde depo edilmiş halde bulunan  tiroid hormonları kana döküldüğünden hormonlar yükselir ve  hipertiroidi belirtileri ortaya çıkar.

4- Tiroid hormon ilaçlarının fazla alınması: Levotiroksin ilacının  gereğinden fazla alınması kanda tiroid hormonlarını artırır  ve hipertiroidi yapar.

5- Bazı ilaçların kullanımı: Cordarone  isimli kalp ilacı ve   interlökin ilacı  kullanan bazı hastalarda tiroid bezi fazla çalışarak hipertiroidi hastalığı oluşturabilir.

6- Aşırı şekilde iyot almak:  İyodun fazla alınması  nodülü olan hastalarda hipertiroidi yapar.

7- Civa zehirlenmesi : Civanın fazla alınması   hipertiroidizm denilen tiroid bezinin aşırı çalışmasına neden olabilir.

 Tiroid Bezi  Aşırı Çalışan  Hastaların Dikkat Etmesi Gereken Hususlar:

·         Mümkünse  10-15 gün  istirahat ediniz

·         Çok sinirli, uykusuz ve huzursuz hastalar sakinleştirici ilaçlar alabilir. Bunu doktorunuza belirtiniz.

·          Beslenmenize  dikkat ediniz ve   karbonhidratlı gıdaları (şekerli, nişastalı gıdaları) fazla yemeyiniz.

·         İçerisinde iyot olmayan  multivitamin ilaçlar alabilirsiniz. Multivitamin ilaçların çoğunda iyot olduğundan almadan önce etiketini iyi  kontrol etmeli, iyot  varsa kullanmamalıdır.    L-karnitin ilacı  ve antioksidan ilaçlardan (içerisinde selenyum, C vitamini, A vitamini ve E vitamini olan) destek olarak alınabilir. Hangisinin sizin için uygun olduğunu doktorunuzla konuşunuz.

·         Hipertiroidi hastalığı kemiklerde hafif yıkım yaptığından özellikle menopoz dönemindeki kadınlar başta olmak üzere  bütün hastaların günlük  kalsiyum alımı yeterli olmalıdır. Bu  nedenle yağsız süt ,yoğurt veya brokoli yemeli, yenemiyorsa  kalsiyum  ilacı ilave alınmalıdır.

·         Graves’li hastalar psikolojik stresten uzak durmalıdır. Bazı kişilerde  stresin Graves hastalığını başlattığı gösterilmiştir.

·         İyot içeren  gıdalar, iyotlu tuz, iyotlu öksürük şurubu ve  röntgen çekilirken kullanılan  ve damardan yapılan iyotlu ilaçlar  kullanmamaları   gerekir.

·         Sigara içiliyorsa bırakılmalıdır.  Sigara içmek  hastalığın şiddetini artırdığı gibi ilaçlar kesildikten sonra tekrar oluşmasına neden olur ve  gözlerde büyüme yapar.

·         ilaç kullanırken şiddetli yorgunluk, aşırı uyku hali, depresyon veya kas krampları gibi belirtiler olursa  doktora başvurmak gerekir. Bu belirtiler tiroid hormonlarının azalmış olduğunu  ve ilaçların fazla geldiğini düşündürür.

·         İlaçları kullanırken ateş, boğaz ağrısı oluyorsa hemen doktorunuza başvurun.

·         İlaç kaşıntı veya allerji yaparsa doktorunuza başvurun

Gebelikte Graves  Hastalığı Ortaya Çıkarsa Nasıl Tedavi Edilir?

Gebelikte radyoaktif iyot verilmesi sakıncalıdır; bebekte sakatlık yapar.   Gebelikte  ilaç tedavisi yapılır. Propiltiourasil veya Metimazol verilebilirse de  göbek kordonundan bebeğe   daha az geçtiği için daha çok Propiltiourasil ilacı tercih edilir. Kontrollerde  serbest T4 ve TSH düzeylerine birlikte bakılır.

Gebe kalmadan önce Graves hastalığı olan  kadınlar gebe kalınca Graves hastalığının şiddeti azalır ve ilaç dozunu azaltmak veya kesmek gerekebilir. Gebelik, hastalığın şiddetini azaltmaktadır. Gebe Graves’li hastaların bebeklerinde doğumda hipertiroidi gelişebileceğinden kadın-doğum uzmanı ve çocuk hastalıkları uzmanı  tarafından bebek kontrol edilmeli ve tetkikleri yaptırılmalıdır. Hastanede çocuk endokrinoloji uzmanı varsa görüşünün alınması  uygun olur.

Emziren Graves’li Annede Tedavi Nasıl Olur?

Tedavide kullanılan Metimazol ve  Propiltiourasil ilaçları anne sütüne  az oranda geçerler. Yapılan bilimsel çalışmalarda emziren kadınlarda 10 mg/gün doza kadar Metimazol ve 150 mg/gün doza kadar  Propiltiourasil’in bebeğin tiroid fonksiyonunu bozmadığı gösterilmiştir. Bu nedenle anneler emzirmeyi kesmeden ilacı alabilirler. Yüksek doz ilaç kullanmak gerekirse bebeğin tiroid hormonlarını takip etmek gerekebilir veya emzirmeyi kesmek gerekir.

 Çocuklarda Graves Hastalığı:

Çocuklarda Graves hastalığı  10 yaşın altında nadir, 11-15 yaş arasında sık görülür.  Bu hastalık çocuklarda  ilaçlarla  3-4 yıl süre ile tedavi edilebilirler. Yaş 18-20’ye ulaşınca radyoaktif iyot tedavisi verilebilir. Tiroidektomi (ameliyat) çocuklarda ve ergenlik çağında  nadiren yapılır. Ancak guatr çok büyükse ve  ilaçlara iyi yanıt alınamazsa  ameliyat  tercih edilebilir. Tiroid bezi fazla çalışan kişilerde metabolizma  fazla çalıştığı veya hızlı olduğu için kalori ihtiyacı artar. Bu nedenle alınan kaloriyi artırmak gerekir. Karbonhidratlı gıdaları (unlu,şekerli, nişastalı gıdaları) fazla yemeden  sağlıklı bir beslenmeye geçilir.

Beslenme:

Tiroid bezinin fazla çalışması genellikle bağışıklık sistemindeki  zayıflıktan ileri geldiğinden bağışıklık sistemini kuvvetlendiren sarmısak, mantar ve brokoli yiyiniz.  Günde bir kase yoğurt yemek ve yağ olarak sıvı yağlar kullanmak uygundur.  Haftada iki defa yağlı balıklardan (Somon, sardalye, hamsi gibi) yemek omega 3 yağ asitlerinin desteği için faydalı olur. Balık yiyemeyen hastaların omega 3 desteği almaları faydalıdır.  Tuz olarak iyotsuz tuz  yenmelidir. İyotsuz tuz bulunamazsa  kaya tuzu yenmelidir.

            Yapılan bilimsel çalışmalar hipertiroidi durumunda serbest radikallerin arttığını göstermiştir. Antioksidan ilaçların verilmesi bu nedenle faydalı olmaktadır. İçerisinde selenyum, C vitamini, E vitamini olan  vitamin ilaçları faydalıdır. Antioksidan ilaçlar hipertiroidi şiddetini azalttığı gibi gözdeki büyüme üzerinde de faydalı olmaktadır.

A vitamini  hipertiroidide azaldığından ilave olarak alınabilir. Tiamin ve diğer B vitamin desteği de hipertiroidide faydalı olur.

Sinirlilik ve huzursuzluk fazla olduğunda gevşemeyi öğrenin ve  iyi uyumaya çalışın. Uykusuzluk  için bazı ilaçlar alabilirsiniz.

Hipertiroidisi olan hastalar da kafeinli gıdalar  kesilmelidir. Özellikle kahve, çay ve kola gibi kafeinli içecekler  içilmemelidir. Bu kişilerde çarpıntı olduğu için kafeinli içecekler çarpıntıyı iyice artırır.

Grip veya nezle ilaçları almayınız. Bu ilaçlar kalp çarpıntısının daha da artmasına neden olabilir.

Graves Hastalığının Radyoaktif İyotla Tedavisi

Radyoaktif iyot tedavisi radyasyon yoluyla tiroid bezinin tahrip edilmesi esasına dayanan bir tedavi şeklidir. Burada kullanılan radyasyon dozu çok küçüktür ve size zarar vermez ve kanser yapmaz.  ABD’de  Graves hastalığı tedavisi için en fazla kullanılan tedavi şeklidir.

Radyoaktif iyot tedavisi,   ilaç (Propiltiourasil veya Metimazol)  tedavisine rağmen tiroid hormonlarının bir türlü azalmadığı  veya normal seviyelere gelmediği hastalarda, 2 yıl Propiltiourasil veya Metimazol ilaçlarını kullanmasına rağmen hastalığın düzelmediği kişilerde veya  hastalığın sık nüks ettiği hastalarda  yapılır. Nadiren de hastalığın çok şiddetli seyrettiği ve çok yüksek dozdaki ilaç tedavisiyle hormonların zor düştüğü hastalarda radyoaktif iyot tedavisi gerekebilir.  Propiltiourasil  veya Metimazol ilaçlarını  kullanırken karaciğer testleri bozulan (SGOT, SGPT ve alkalen fosfataz testleri artan)  veya kandaki beyaz hücre sayısı (lökosit) çok düşen hastalarda da  ilaç daha fazla kullanılamayacağından mecburen radyoaktif iyot tedavisi yapılır.

Radyoaktif iyot genellikle 18 yaşın üzerindeki hastalara verilirse de ABD’de ergenlik çağındaki  hastalara da verilmektedir. Radyoaktif iyot tedavisi  çocuklara, gebelere ve emziren kadınlara verilmez. Radyoaktif iyot  alan kadınların  1 yıl süre ile gebe kalmamaları gerekir. 

Radyoaktif iyot tedavisinden önce   tiroid hormonları çok yüksek olanlarda, yaşlılarda ve  kalp hastalığı olan hastalarda Propiltiourasil veya  Metimazol ilacı kullanılarak  tiroid hormonlarını biraz azaltmak gerekir. Radyoaktif iyot tedavisi yapılacağı zaman Propiltiourasil ilacı yerine Metimazol ilacını kullanmanın  radyoaktif iyotun daha etkili olduğunu iddia eden bilimsel çalışmalar da vardır.  

Radyoaktif iyot, Tıp Fakülteleri’nin nükleer tıp merkezinde   veya özel laboratuvarlarda çalışan nükleer tıp uzmanları tarafından  size ağızdan alınan bir kapsül veya sıvı şeklinde verilir. Yutulan radyoaktif iyot bağırsaklardan kana karışarak tiroid bezi tarafından tutulur. Birkaç hafta veya ay içinde hücreleri hasara uğratır ve yok eder; sonunda bezde küçülme oluşur. Bez hücreleri öldüğü için hipertiroidi düzelir. Ancak bezde hormon yapacak hücre kalmadığından bu defa ömür boyu devam edecek  tiroid yetmezliği gelişir ve hasta ömür boyu tiroid  hormon ilacı  ( Levotiroksin ) kullanmak zorundadır. Radyoaktif iyodun vücudumuza zararlı bir etkisi yoktur. Çok nadiren tükürük bezlerinde ağrı olabilir. Çocuk sahibi olmanızı engellemez.

Radyoaktif iyodun diğer adı iyot-131’dir.  İyot-131 nükleer tıp merkezlerinde  her zaman hazır halde bulunmaz. İyot-131 yurtdışından veya Atom Enerjisi Kurumu’ndan sipariş yapılarak getirtilir. Bu nedenle tedavi için önceden randevu almanız ve nükleer tıp uzmanı ile görüşmeniz gerekir.

Tedaviniz için genellikle hipertiroidi hastalığını ortadan kaldıracak ve hastayı 6-12 ay içinde hipotiroidiye (tiroid bezi yetmezliğine) sokacak şekilde yüksek doz  radyoaktif iyot verilir.  Genelde verilen doz 10-15 mCi (miliküri) veya daha fazla olabilir.  Radyoaktif iyot tedavisi yapılan hastaların  % 86’sında ilk yıl içinde tiroid yetmezliği gelişir.  Bazı kişilerde radyoaktif iyot tedavisine rağmen hormonlarda  yükseklik devam edebilir, bu kişilere  6 ay sonra tekrar  radyoaktif iyot verilir.

Genç hastalarda, tiroid bezi büyük olan hastalarda ve şiddetli hastalığı olanlarda bazen  bir defa radyoaktif iyot vermekle hastalıkta düzelme olmayabilir. Bu hastalarda tekrar ve daha yüksek dozda radyoaktif iyot verilir. İkinci defa radyoaktif iyot tedavisi ancak %10 hastada gerekir.

Radyoaktif  iyot tedavisinden 3 gün önce  kullanılan Metimazol veya Propiltiourasil  ilacı  kesilir ve  tedaviden (radyoaktif iyot aldıktan) 3 gün sonra  hangi ilaç alınıyorsa  tekrar başlanır. Bu konu çok önemlidir. Bazı hastalar radyoaktif iyot aldıktan sonra  Propiltiourasil veya Metimazol ilacını almamakta ve hormonlar yüksek olduğu için sıkıntıya girmektedirler.

Radyoaktif iyot tedavisi için  genellikle hastanede yatmaya gerek yoktur. Bununla birlikte doz biraz fazla verilecekse doktorunuz sizin bir süre ayrı bir odada  hastanede kalmanızı isteyebilir. Buna doktorunuz karar verecektir.