İnsülin Hızlı Kilo Aldırır

Kilo almaya  neden olan hormonlardan birisi kanda insülin hormonunun yemek sonrası yüksek olmasıdır.  Yüksek glisemik indekse sahip yani kan şekerini hızlı yükselten karbonhidratların devamlı fazla yenmesi kanda insülin hormonunun hep yüksek olmasına, doygunluğun kısa süreli olmasına, açıkma ataklarına ve kilo almaya neden olur. Bu kişiler kolay kilo alır, zor kilo verir.

Bazı Kişiler Neden Hızlı Kilo Alır?

Bunun cevabı insülin direncidir. İnsülin seviyesi yüksek kişiler çok hızlı kilo alır ve zor kilo verirler. Kilo arttıkça insülin direnci artar, kilo verdikçe  azalır.

İnsülin  Direncinin Belirtileri:

1.      Yorgunluk, halsizlik

2.      Hızlı Kilo alma

3.      Zor kilo verme

4.      Doymama, sık acıkma

5.      Uyku basması

6.      Gün içinde acıkma atakları olması

7.      Tatlıya düşkünlük

8.      Kilo verememe

9.      Terleme

10.  Erkeklerde göbeklenme

11.  Kadınlarda kalçalarda ve göbekte yağlanma

12.  Tansiyonda yükselmelerin başlaması

13.  Performanda azalma

14.  Konsantrasyon bozukluğu

15.  Unutkanlık

16.  Yemeklerden sonra uyuklama

Kimlerde İnsülin Direnci Riski Fazla

1.      Ailesinde şeker hastalığı olanlar

2.      Kilosu fazla olanlar

3.      Önceki gebeliğinde kan şekeri yükselenler

4.      Yaş arttıkça insülin direnci riski artar

5.      Bel çevresinin erkekte 94 cm’den kadında 80 cm den fazla olması

6.      Vücut kitle indeksinin (ağırlık/boyxboy) 25 Kg/m2 den fazla olması

7.      Tansiyon yüksekse (130/85 mmHg den fazla)

8.      Ürik asit yüksekse

9.      HDL düşükse (<40 mg/dl)

10.  Trigliserid yüksek (>150 mg/dl)

11.  Açlık kan şekeri 90 mg/dl den fazla olanlar

12.  CRP yüksekliği olanlar

13.  Adiponektin düşüklüğü olanlar

İnsülin Direncini Artıran İlaçlar:

Bazı ilaçlar insülin direncini artırır. Bunlar:

1. Kortizon
2. Beta bloker ilaçlar
3. Büyüme hormonu tedavisi
4. Östrojen tedavisi
5. Bazı psikiyatri ve depresyon ilaçları (olanzapin, risperidon)
6. Tüberküloz ilaçları (rifampisin, izoniazid)
7. Progesteron ilaçları
8. Genetik insülin direnci hastalıkları (lipodistrofi, insülin reseptör mutasyonu)
9. İnterferon  tedavisi
10.  Tansiyon tedavisinde kullanılan tiazit diüretik ilaçları

İnsülin Direncini Artıran Hastalık ve Durumlar

1. Sigara içmek
2.  Alkol içmek
3. Hareketsiz yaşam
4. Unlu, şekerli gıdaları fazla yemek
5. Hemokromatozis denilen demir depolanma hastalığı, ferritin yüksekliği
6. Kafeinli içecekler: Kahve , çay, kola, enerji içecekleri
7. Cushing Hastalığı denilen aşırı kortizol hormon salgılanması durumu
8. Gastroparezi denilen midenin fonksiyon bozukluğu
9. Fruktoz ve mısır şurubu kullanmak
10. Hipogonadizm denlen testosteron hormon azlığı
11. Akromegali denilen büyüme hormon aşırı salgılanması hastalığı
12. Stres, depresyon, üzüntü, sıkıntı
13. Uykusuzluk
14. D vitamini eksikliği
15.  Krıonik karaciğer hastalıkları, hepatit C
16. Feokromositoma ( Böbreküstü bezi tümörü)
17. Hipertiroidizm (Tiroit bezinin aşırı çalışması)
18. Aldosteronoma (Böbrek üstü bezinden aşırı aldosteron hormon salgısı)
19. Migren
20. Sedef Hastalığı

Obeziteyi Tetikleyen Çevresel Etkenler:

Kilo alınmasında çevresel etkenlerin de rolü vardır.  Kalori alımının artmasına, kalori harcanmasının azalmasına  katkıda bulunan bu faktörler şunlardır:

Porsiyonların büyüklüğü

Yağlı kalorisi yüksek gıdalar

Glisemik indeksi yani kan şekerini artırıcı etkisi yüksek gıdaların fazlalığı

Gazoz ve kola gibi içecekler

Şeker

Fast food türü gıdalar

Jibs, bisküvi gibi  gıdalar

Kalsiyum düşüklüğü

Gıdalar daha kolay ulaşabilme

Gıdaların ucuz olması

Yenen gıdanın lezzeti

Gıda çeşitliliği

Stres, üzüntü, sıkıntı

Ofis ortamında akşama kadar sandalyede koltukta oturmak

Televizyon başında geçen saatlerin artması

Bilgisayar bağımlılığı

Asansörler, yürüyen merdivenler

Uykunun azalması

Yapılan araştırmalar son 15 yıldır yenen yemeklerde porsiyonların arttığını gösterdi. Tabakta fazla gıda olunca fazla yenmektedir.  Yıllar içinde alınan bu fazla kaloriler obeziteyi tetikler

Glisemik indeksi yüksek gıdaların yenmesinde  son yıllarda büyük artış vardır. Ülkemizde beyaz ekmek tüketimi, reçel, börek, çörek, pide yeme alışkanlığı fazladır. Özellikle beyaz ekmek  kan şekeri çabuk bozmaktadır ve insülin direncini artırmaktadır.

Gazoz, kola ve patates jibs lerinde tüketim son yıllarda artmıştır.  Bu gıdalarda bulunan şeker, fruktoz gibi tatlandırıcılar kilo alınmasına büyük katkıda bulunur. Aşırı kilolu kişilerin çoğunda kola alışkanlığı vardır.

Az uyuyan veya iyi uyku uyumayan kişilerde obezite daha sık görülür. Gece geç yatanlar ve geç kalkanlarda hormon ritmi bozulur ve kolay kilo alırlar.

Hangi Olaylar Kilo Almamıza Neden Olmaktadır?

Erişkin yaşlarda kilo almaya veya obeziteye neden olan başlıca faktörler  hareketsizlik ve aşırı beslenmedir.  Bunun dışında yaşın ilerlemesiyle de kilo almaya başlarız. Kadınlar için kilo alımının en fazla olduğu dönemler gebelik, emzirme ve menopoz dönemleridir. Kadınlarda doğum sayısı arttıkça kiloların da arttığı gözlenir. Tiroid bezi yetmezliği (hipotiroidi), insülin direnci, reaktif hipoglisemi denilen kan şekeri düşüklüğü, böbreküstü bezinin aşırı kortizol üretmesi ve yumurtalıklardaki kistlerle karakterize polikistik over hastalığı gibi hormon bozuklukları da kilo alımının önemli nedenleridir. Evlendikten sonra düzenli yeme döneminin başlaması veya sigarayı bırakınca iştahın artması da kiloyu artıran olaylardır.  Suyun az içilmesi, aşırı alkol kullanımı, depresyon ve bazı psikolojik sorunlar, emeklilik ve gece vardiyasında çalışmak gibi, bazı sosyal ve psikolojik nedenler kilo alımında önemli etkenlerdir. Anne ve babamızdan aldığımız genetik yük de kilo alımının önemli bir nedenidir. Anne ve babanın fazla kilolu olması veya şeker hastası bir anneden doğmak da kilo alma açısından risk anlamına gelir.

Yaşamın Hangi Dönemlerinde Kilo Alma Riski Vardır ?

Yapılan çalışmalar aşağıda gösterilen dönemlerde kilo alındığını göstermiştir:

·         Gebelik

·         5-7 yaşlar

·         Ergenlik dönemi

·         Menopoz

·         Erken erişkinlik dönemi (25-35 yaş)

·         Başarılı bir kilo vermenin arkasından gelen dönem.

·         Yaş arttıkça kilo artar

3-10 yaş arasında aşırı kilolu olan çocukların %50’sinde erişkin dönemde aşırı kilolu olma riski vardır.  Ergenlik çağında aşırı kilolu olanların ise %70-80’inde  ileri yaşta aşırı kilo gelişmektedir. Bu nedenle çocukluk çağından itibaren fazla kilolarla mücadele etmek gerekir.

Erişkin kadınlar özellikle gebelik ve emzirme döneminde, doğum kontrol hapı kullanırken ve menopoz döneminde kilo alırlar.  Doğum sayısı arttıkça alınan kilolarda artma olmaktadır. Bu dönemlerde kadınların kilo almamak için beslenmelerine dikkat etmesi ve egzersizi bırakmaması gerekir. Kilo alan bir kadının doğum kontrol ilaçlarını kullanmaması gerekir.  Menopoz döneminde ortaya çıkan kilo alma olayı kanda kadınlık hormonu denilen östrojenin azalması neticesinde oluşur. Azalan östrojen hormonu çeşitli mekanizmalarla kilo alımı yapmaktadır. Menopoz tedavisi için ilaç alınsa bile kandaki östrojen hormonu tam olarak düzelmediği için de menopozdaki kadınlarda kilo vermede sıkıntılar olmaktadır. Bu hastalarda diyet, egzersiz ve bazı zayıflama ilaçları faydalı olabilmektedir.

Yaşla birlikte kilo artımının bir nedeni, kanda pankreas bezinden salgılanan   insülin hormonu ile böbreküstü bezinden salgılanan kortizol hormonunun artmasıdır. Her iki hormonda çeşitli mekanizmalarla yağ birikimi artırmaktadır. Aslında bu hormonlar yağların parçalanmasını veya erimesini engelleyerek yağ miktarının artmasına neden olurlar.

Ailesel-Genetik  obezite:

Fazla kilolu olmanın  aileyle ilişkili olduğu yıllardır bilinen bir gerçektir. Anne ve babası fazla kilolu olan kişilerin çocuklarında, fazla kiloluluk daha sık görülür. Anne ve babası aşırı kilolu çocukların %80’inde, anne ve babasından birisi aşırı kilolu olanların %40’ında, anne ve babası normal kilolu olanların ise %10’unda erişkin döneminde fazla kilolu olma riski vardır.

Yapılan genetik çalışmalar, anne ve babamızdan gelen bazı genetik bozuklukların, kilo alımında önemli rol oynadığını göstermiştir. Fazla kilolu olmanın oluşumunda kalıtımın %35-50 oranında rol oynadığı artık bilinmektedir. 

Obeziteye  Neden Olan Yanlış Yeme Davranışları:

Kilo almada yanlış yemek yeme alışkanlıklarının da önemli bir yeri vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

• Hızlı yemek yemek, büyük lokmalar halinde yemek, az çiğnemek ve çatalı-kaşığı elinden hiç bırakmamak
• Öğün atlamak, öğün aralarında devamlı atıştırmak
• Televizyon seyrederken, kitap veya gazete okurken yemek yemek
• Üzüntü ve sıkıntılı durumda aşırı yemek yemek
• Çok fazla yemek yemek
• Ziyaret ve davetlere sık katılmak, tatlı ve şeker ikramlarını reddetmemek
• Akşam yemeğinden sonra, yatıncaya kadar devamlı bir şeyler yemek
• Az su içmek
• Akşam eve gelince yemeğe kadar abur-cubur yemek

Hormon Bozuklukları ve Kilo

            Bazı hormon bozuklukları kilo almanın önemli bir nedenidir. Fazla kilolu bir kişide bu hormon hastalıklarının olup olmadığı mutlaka araştırılmalıdır. Kilo almanın sık görüldüğü hormon hastalıkları, sıklıkla  insülin direnci, tiroid bezi yetmezliği veya böbreküstü bezinin aşırı çalışmasıdır.

Tiroid bezi boynumuzda bulunan, kelebek şeklinde bir salgı bezidir ve metabolizmamızı kontrol eden tiroid hormonlarını salgılar. Tiroid hormonlarının  T3 ve T4 olmak üzere iki  tipi vardır. Bu hormonlar az salgılandığında, hipotiroidi dediğimiz hastalık oluşur, metabolizma  az çalışır ve sonunda kilo alınır. Tiroid ameliyatı geçirenlerde, Hashimoto tiroiditi denen tiroid hastalığı olanlarda  ve 50 yaşından sonra kadınların çoğunda tiroid bezi yetmezliği gelişir. Bu kişilerde halsizlik, yorgunluk, el ve yüzde şişme, unutkanlık, saç dökülmesi, adetlerde bozukluk,  kan yağlarında yükseklik ve en önemlisi kilo alma olur. Fazla kilolu kişilerde mutlaka tiroid hormon tetkiklerinin yapılarak tiroid bezinin az çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. Tiroid bezi yetmezliğinin tedavi edilmediği   kişilerde  kilo vermek çok zordur. Bu hastalarda  tiroid hormonu tedavisiyle TSH  hormon düzeyinin normal sınırlarda olmasının sağlanması gerekir.

Reaktif hipoglisemi dediğimiz kan şekeri düşüklüğü kilo alımının ve kilo verilememesinin en  önemli nedenlerinden birisidir. Başlıca nedeni insülin direncidir.  Bu kişilerde yemek sonrası kan şekeri düşer ve arkasından tatlı yeme isteği oluşur. Bu nedenle yapılan tatlı atıştırmaları kilo alımına neden olur. Pankreas bezinden aşırı insülin hormonu salgılanması ile kendini gösteren insülin direnci  denilen  hastalıkta   kanda  yüksek miktarlarda bulunan insülin hormonu kan şekerinde düşmeler yaparak kilo alımına katkıda bulunmaktadır. Bu nedenle zayıflayabilmek için bu yüksek insülin düzeylerinin azaltılması gerekir. Bazı ilaçlar, kilo verme ve spor yapmak insülin hormonunu azaltarak kilo vermeye ilave katkıda bulunur. İnsülin hormonu yüksek kişilerde zayıflama olsa bile tekrar kilo alımı olmaktadır.

Böbreküstü bezinin aşırı çalışması durumunda bu bezden  fazla miktarda kortizol hormonu  üretilir. Kortizol hormonunun fazlalığı  ise, vücutta özellikle karın ve ensede yağ birikimine ve fazla kilolulığa neden olur.  Bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan kortizon ilacı da aynı mekanizma ile kilo alınmasına neden olmaktadır.

Kadınlarda süt salgılatan hormon olarak bilinen, prolaktin hormonunun fazla salgılanması da kilo almaya yol açan bir hormon bozukluğudur.  Prolaktin hormonu beynimizde bulunan hipofiz bezinden salgılanır. Hipofiz bezindeki tümörler aşırı prolaktin  hormonu salgıladığında adetlerde bozulma, memeden süt gelmesi, tüylenme ve kilo alımı olur.

Yapılan bilimsel çalışmalar kanlarında kalsiyum düzeyi az olan kişilerde zayıflamanın zor olduğunu göstermiştir. Bu nedenle zayıflamak isteyen bir kişinin yeteri kadar kalsiyum alması gerekir.

Kilo yapan önemli bir hastalık Polikistik Over Sendromudur. Her 10-15 kadından birinde polikistik over vardır. Bu hastalıkta yumurtalıklarda birçok kist bulunur. Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte insülin direnci önemli rol oynar.

Polikistik over sendromu yumurtalıkta kistlerin olması ile karakterize bir hastalıktır. Kadınların yaklaşık % 5-10’unda bulunur. Bu kadınların çoğu kilolu veya obezdir ancak % 25’i zayıftır. Ailesel özellik gösterebilir yani genetik bir hastalıktır. Ailesinde insülin direnci veya tip 2 diyabeti olanlarda daha fazla görülür. Kiloluluk polikistik overin daha şiddetli olmasına neden olur. Bu hastalarda şu belirti ve bulgular vardır:

Adetlerde düzensizlik: adetler kesilebilir veya düzensizdir, yumurtlama olmaz.

Gebe kalmada sıkıntı olabilir

Kilo alma olabilir

Akne vardır

Yüzde ve vücutta kıllanma olur

Saçlarda dökülme olur

Depresyon ve anksiyete olabilir

Uyku apnesi gelişebilir.

Bu şikayetler ergenlik zamanı başlayabilir. Bazı kadınlarda erişkin yaşlara kadar hiç şikayet olmayabilir. Şikayetler de kadından kadına değişir.

Polikistik over sendromunun nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bir hormon dengesizliği mevcuttur. Hipofizden LH hormon salgılanmasının fazlalığı ve yumutalıktan salgılanan androjen hormon fazlalığı yumurtalık fonksiyonlarını bozar. İnsülin hormonu fazladır ve direnç vardır. Ayrıca androjen dediğimiz testosteron tipi hormonlar artmıştır.

Polikistik over sendromlu bazı kadınlar kilolu olmayabilir.

Teşhis için yumurtalık ultrasonu ve hormon tetkikleri yapılır. Ancak % 30 kadarında yumurtalıklarda kist olmayabilir. Bu kadınlarda açlık ve tokluk kan şekeri, kan kolesterol düzeyleri ve kalp muayenesi yapılmalıdır.

Tedavide doğum kontrol hapları, insülinin etkisini artıran ilaçlar (metformin, pioglitozon gibi) uygulanabilir. Kilo fazlalığı varsa insülin direnci diyeti  yapılır ve egzersize başlanır.

Ani Kilo Alıp Vermeler Hormon Bozukluğunun İşareti

            Hızlı bir şekilde kilo alıyor veya veriyorsanız hormonlarınızda bozukluk var demektir. Bu amaçla mutlaka bir Endokrin Uzmanına  başvurmak gerekir. Guatr hormonları yani tiroid hormonlarındaki değişiklikler kilo alıp vermenin en önemli nedenidir. Tiroid hormonu az olduğunda metabolizma yavaşlar ve kilo alırsınız. Buna hipotiroidi denir. TSH hormonu yükselmeye başlar. Hızlı kilo kaybı ise zehirli guatr adı da verilen Graves hastalığında veya hipertiroidide olur. Bu hastalarda TSH çok düşük olur, fakat T4 ve T3 yükselmeye başlar.

            Hızlı kilo kaybı bazen Addison hastalığı denen böbrek üstü bezi yetmezliğinde yani kortizol hormonu azlığında da olur.

            Kortizol hormonu fazlalığında ise Cushing hastalığı olur ve hızlı kilo alma gerçekleşir.

            Hızlı kilo alma bazen insülin direnci ve hipoglisemi de görülür. Yemek yedikçe şeker düşer ve tatlı isteği, doymama ve neticede kilo alma oluşur.

Hızlı kilo kaybı bazen şeker hastalığında oluşur. Kan şekeri aşırı yüksek kişilerde hızlı kilo kaybı oluşur.

            Bazı hormon hastalıkları ise bir zaman süreci içinde zamanla kilo almaya neden olur. Bunlar Akromegali denen aşırı growth hormon (büyüme hormonu) fazlalığı, prolaktin hormon fazlalığı ve polikistik over hastalığıdır.

            Kilo kaybı ayrıca kanser, depresyon, üzüntü, sıkıntı, aşırı yorgunluk durumlarında da olabilir.